Тұскиіз деген не?

Тұскиіз - үйдің қабырғасын сәндеу үшін қолданылатын жиһаз, керегеге ілінетін кілемнің бір түрі. Көбінесе төсектің тұсын әрлеуге қолданғандықтан, "тұскиіз" аталып кеткен. 

Тұскиіздің жасалуына шеберлер ерекше мән берген. Керегеге толығымен жабылатын болғандықтан көп жағдайда тұскиіздің көлемі тік төрт бұрыш болып жасалған.

Тұскиіз үш жағынан доға түрінде кестеленген жиегі бар орталық өрістен тұрады. Тұскиіздің төменгі бөлігі кестеленбеген. Өйткені қабырғаға ілінгеннен кейін, оның астына көрпеше, жастық қойылатын болған. Кестесі көрінбейтін болғандықтан, тұскиіздің тек үш шетін кестелеген. Киіздің үстіне қызыл, ақ, қара түсті өрнектер салып безендірген. Осылайша ортасына үйлесімді мата салып, киізбен көмкереді. Оның шеті бір түсті барқыт, мәуіті, шұға маталармен көмкеріліп, түрлі-түсті жіппен кестеленеді. Тіпті бұрындары қызыл тұскиізді былғары күміспен әшекейлеп, сәндік бұйым ретінде қолданған. 

Тұскиізді кестелеу үшін ине немесе кесте бізі қолданылады. Оны кестелеген кезде "мүйіз", "гүл", "жапырақ", "шырмауық", "түйетабан", "алқа" сынды бірнеше оюлар қолданылған. Киізге кестені маржан, меруерт жіптермен тіккен. Тұскиіз өндірісінде алақұрт, сағат бау, шытыра, су тарту, ирек түсіру, кереге көз сияқты тігіс әдістері қолданылады.

Тұскиіз тек сән беретін жиһаз ретінде ғана емес, сонымен қатар, керегеден суық ұрмас үшін де қолданылған. Жылуды ұстап тұру үшін тұскиізді қалың киізден жасап, оны әдемілеп, өрнек түсіріп, кестелеп әрлеген. 

Тұскиіздің кестелі өрнегіне қарап, сол үйдегі әйелдің тапқырлығын, түстерді сөйлете білу ерекшелігін, шеберлігін байқаған. Өйткені тұскиіз жасау үлкен еңбек пен шеберлікті талап етеді. Қарапайым тоқыма кілемдерімен салыстырғанда кестелі тұскиіз эстетикалық ұқыптылығы, ою-өрнек әсемдігі жағынан жоғарғы деңгейде дайындалады. 

Қазақ халқының дәстүрі бойынша өз қолымен тоқыған кілемін қалыңдық  күйеу жігіттің үйіне алып баруы керек. Бұл жас отбасының шаңырағына әсемдік қана беріп қоймай, олардың бойтұмарына айналған. Өз қолымен, бар шеберлігін салып тоқыған тұскиізді жасауға қосудың тағы бір себебі - тұскиіздер қалыңдықты көз тиюден және дуадан сақтайды деп саналған. Тұскиізбен бірге керегеге түлкі, қасқыр терісін немесе қамшы ілуінің де себебі осыда. 

Ертеде халық арасында тұскиізді соңына дейін бітіруге болмайды деген түсінік болған. Тіккен адам тұскиіздің оюын толығымен бітірмей қалдырған екен. Бұл өмір әрі қарай жалғасады деген белгі болған деседі.