Жарапазан дегеніміз не?

Жарапазан – маусымдық-күнтізбелік ғұрып фольклорына жататын түркі халықтарының арасында көп таралған тұрмыс-салт жырларының түрі. Кей өңірлерде жарапазанды "жарамазан" деп те атайды. Араб тілінен аударғанда "Жә Рамазан", “Рамазан келді” деген мағынаны білдіреді.

Кейбір деректерде "Иә, рамазан!" деген тіркес дыбыс үндестігіне сәйкес жарамазанға айналып кеткен делінген. 

Жарапазанды көбіне балалар мен жасөспірімдер Рамазан айында үй-үйді аралап айтады. Ежелде жарапазан ораза ұстаған адамдарды ауызашарға ояту үшін айтылған деседі. Жарапазан айтушыларға әр үйден біреу шығып, тәтті тағамдар, кәмпит, құрт, кей кездері тиын-тебен ұсынған. Бұрынғы жас балаларға асық та сыйланыпты. 

Жарапазан мәтініне назар аударатын болсақ, өлең шумақтары үй иесін мадақтаудан басталатынын байқаймыз, ары қарай ислам дінінің шарттарын уағыздап, имандылыққа шақырып, өсиет айтылады. Осыдан жарапазанның негізгі мақсатын түсінуге болады. 

Кеңес үкіметі кезінде бұл салт біртіндеп ұмытыла бастаған, десек те ислам дінінің жандануына байланысты жарапазан айту қайта танымалдылыққа ие болуда. 

Жарапазан туралы Ахмет Байтұрсынұлы былай жазады:

"Жарапазан рамазан деген сөзден шыққан, ораза уақытында балалар, бозбалалар түнде үйдің тұсында тұрып жарапазан өлеңін айтады. Ораза ұстаған адамдар сауап болады деп, жарапазан айтқандарға құрт, май, ірімшік, бір шаршы шүберек, басқа сол сияқты нәрселер береді. Жарапазанды кәсіп етіп, ораза уақытында ел аралап, күндіз жүріп айтатын үлкен адамдар болады. Жарапазан айтатын екеу болып жүріп айтады. Бірі жарапазан айтқанда, екіншісі қостаушы болады". 

Қазақ дәстүрінен бөлек, жарапазан айту Орталық Азиядағы түркі халықтарының арасында кездеседі. Мәселен, тәжіктер Рамазан айында өлең-жырлар айту салтын "рабиман" деп атаса, өзбектерде "Ё рамазон", түрікмендерде "Я, Ремезан", түріктерде "Рамазан мәнисі" деп айтылады екен. 

Сіздерге жарапазанның толық нұсқасын ұсынамыз: 

Үйің, үйің үй екен,

Үйдің көркі ши екен.

Саба көркі бие екен,

Сандық көркі түйе екен.

Ақтөбедей көрінген,

Қандай байдың үйі екен!

Ассалаумағалайкум, мұсылмандар,

Мойынын хақ жолына ұсынғандар.

Құт орнап отбасыңа, бағың артсын,

Құдайым қабыл етсе, ісіңді оңдар.

Айтамыз жарапазан ауылыңа,

Бақ қонсын бар мұсылман қауымына.

Береке, құт әкелсе, Ораза айы,

Жаз жайлау, жарық енсін ауылыңа!

Мұхаммед үмбеті айтқан жарапазан,

Бір келген он екі айда ораза иман.

Балалардың мінгені,

Жорға-жорға тай болсын.

Жорғалатып келгенде,

Байдың көңілі жай болсын.

Ай жағыңа қарасаң,

Алтыннан терек орнасын.

Күн жағыңа қарасаң,

Күмістен терек орнасын…

Бөлшіл-бөлшіл, бөлшіл бол,

Бозторғайдай төлшіл бол.

Бәйтеректей бүрлі бол,

Пайғамбардай нұрлы бол.

Бисмилла, аллаһу акбар!

Бұрама темір, сым темір,

Отқа салса жанбасын,

Суға салса батпасын.

Тәңір берген нәсібе

Тепкілесе кетпесін!

Әумин!