"Абай дана, Абай дара" шығарма бар ма?

(Жалғасы) Абай осы зәрулікті түсінгендіктен де ел тіршілігінен бойын аулақ сала алмады. Бұқара халықтың қалауымен біраз жыл әкімшіліктің билік ісіне араласты. Бірде төреші, бірде төбе би бола жүріп, ел ішінің тыныштығын көздейтін, зорлықшыны тезге салып, жәбірленушінің теңдігін әперетін жерде өзінің ақыл-парасаты мен қажыр-қайратын іркіп қалған жоқ. Сөйтіп жүріп ол халықтың Абайы атанды. 

Сондағы оны әсіресе толғандырған өзекті проблема туған халқының тағдыры, соның болашағы еді. Ақын осыны ойлап толғанды; тығырыққа қамалып, тұйыққа тірелген елінің келешегін ойлап күйзелді. Сол тасқамаудан қол ұшын беріп шығаратын басқа күш жоқ екенін, жол тауып шыға алатын халықтың өзі ғана екенін түсінгендіктен де, сөзін қайта-қайта соған арнады. Елдікке шақырып, емірене айтты; талмай шегелеп, ұығындыра айтты; ағынан жарылып, жалбарына айтты. Тіпті сөзі өтпей бара жатқанда, шымбайына батырып, ызалана айтты. 

Абай - өз заманының жыршысы. Оның шығармалары - сол заманның шежіресі. Оларда сол кездегі қазақ қауымының тұрмыс-тіршілігі барлық ерекшеліктерімен, тек өзіне ғана тән белгі-бедерімен, өзіндік бояу-өрнектерімен мейлінше айқын да толық бейнеленген. 

Ұлы суреткен Мұхтар Әуезовтің ақын өміріне арналған эпопеясын халқының дәл сондай ауызы уәлі, беделді азаматы, Ұлттық ғылым академиясының тұңғыш президенті Қаныш Сәтбаев ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ өмірінің энциклопедиясы деп бағаласа, көркемдік ойдың осынау іргелі ескерткішіне арқау болған шығармашылық өмірбаянын да сол дәуірдің ең бір дәлелді деректерінің қатарында қабылдай аламыз. 

Абайдың өмірі мен шығармашылық қызметі отарлау саясатының осы үшінші кезеңінің дәуірлеп тұрған шағына тұспа-тұс келеді. Әкесі Құнанбай ағасұлтандық құрып тұрғанда, сол әке ырқымен оқудан шығарып алынып, ел билігінің шет жағасына араластырылған жас жігіт кейін, елдің әлеуметтік саяси өміріне елеулі өзгеріс енгізіліп, тұрмыс-салты мүлде басқа арнаға түсіріле бастаған кезде де сол ел тіршілігінен қол үзе алмай, неше түрлі талас-тартыс пен дау-шардың қалың ортасында қалып қояды.